Wie in hout gaat bouwen krijgt te maken met een heel ander proces, dat veel flexibeler is dan de traditionele bouw in beton en steen. Bouwen in hout kent echt een ander bouwsysteem met andere aandachtspunten, waar je dus vanaf het begin goed over moet nadenken. Engineer Britt Wezendonk was betrokken bij het project PUUR Wonen in Eindhoven en deelt een aantal ervaringen.
Toen Britt Wezendonk hoorde dat haar werkgever, Giesbers Ontwikkelen en Bouwen, een woonwijk in hout ging bouwen, deed ze heel nadrukkelijk een stapje naar voren. Vanuit haar afstudeeronderzoek naar circulair en losmaakbaar bouwen paste dit project perfect bij haar en ze wilde er als engineer graag bij betrokken zijn. Ze wilde nieuwe wegen bewandelen, en die wens kwam uit.
Het project PUUR Wonen in Eindhoven bestaat uit 56 grondgebonden woningen in duurzaam kruislaaghout (Cross Laminated Timber, CLT), en er werd veel aandacht besteed aan het behouden en versterken van de biodiversiteit in de omgeving. ‘Ik was betrokken vanaf de verkoop’, vertelt Britt. ‘Er lag al een definitief ontwerp.’ Dat zorgde al direct voor de eerste les die ze leerde: ze wil voortaan vanaf het allereerste begin betrokken zijn. ‘Want houtbouw is zo anders dan traditionele bouw met beton en steen, dat je vanaf het begin heel andere keuzes moet maken.’
Steigers eerst
Britt was in het project de spin in het web. Als engineer had ze een coördinerende rol, alle BIM-modellen van de verschillende partijen kwamen bij haar binnen. Zij voegde ze samen en maakte er één kloppend geheel van. Omdat PUUR Wonen tot dan het grootste CLT-woningbouwproject van Nederland was, moesten zij en haar team nog veel ontdekken over houtbouw. Bijvoorbeeld over het betrekken van de juiste onderaannemers, partners, houtleveranciers, installateurs.
Om samen met die partners te leren hoe het CLT-systeem werkt, begonnen ze met de bouw van twee modelwoningen. Dat gaf het team veel inzichten, en de modelwoningen konden later ook nog worden gebruikt om de kopers een beter beeld te geven van hoe hun woning eruit kwam te zien.
Een les die vrijwel direct werd geleerd, was dat de opbouw van de steigers een uitdaging was. De voorgevel van de huisjes is namelijk van houtskeletbouw (HSB) en daar kun je de steigers niet aan verankeren, vertelt Britt. Ze moesten de steigers voor de rest van de woningen dus vooruit bouwen. ‘In het begin stonden er alleen steigers, zonder dat er gebouwd werd. Dat zag er voor veel mensen heel raar uit.’
Houtbouw vraagt om flexibiliteit
Een andere les die het team leerde van de modelwoningen is dat de elektra meegenomen moest worden in de engineering van de CLT-vloer. Dan konden ze de elektraleidingen in de vloer leggen in plaats van erbovenop. ‘Maar dan is het wel van belang dat de E-installateur al tijdens de engineeringsfase mee vooruit denkt’, benadrukt Britt.
Boven op die CLT-vloer legden ze een zwevende dekvloer. Maar bij de modelwoningen kwamen ze erachter dat ze onvoldoende hoogte hadden in de afwerkvloer. ‘Bij de andere woningen hebben we die dus opgehoogd. Maar zo’n hogere vloer heeft weer effect op de hoogte waarop de trap, de binnendeuren en de raamkozijnen moeten aansluiten. Het is van belang die keuze snel te maken, want mensen zijn al aan het tekenen en modelleren.’
Dat zulke zaken aangepast moeten worden vergt flexibiliteit van alle partijen, en dat is ook de reden waarom Britt graag met vaste partijen werkt, die elkaar goed kennen. ‘Je leert veel met vaste partners. En houtbouw is ook net even wat flexibeler dan bouw in beton. Er kan altijd wel een extra hoekje worden afgezaagd als dat nodig blijkt te zijn’, zegt ze lachend.
Anders werken met hout
Op de bouwplaats geeft een houtbouwconstructie een heel ander gevoel, vindt Britt. ‘Het is veel fijner werken, ook qua condities. Bouwen met CLT is droger en vriendelijker voor de bouwplaatsmedewerkers. Er is minder stof. Geen geur van beton, maar van een natuurproduct, dat is veel aangenamer.’
Maar mensen moeten ook iets anders gaan werken. ‘Bouwvakkers zijn bijvoorbeeld gewend om dingen op de wand te schrijven. Dat mag hier natuurlijk niet, want het is direct een afbouwproduct.’ Het betekent ook dat de scherpe kanten van ladders moeten worden afgewerkt, zodat ze geen krassen veroorzaken. ‘Dat is gelukkig goed gegaan.’
‘Spelregels’ voor de kopers
CLT heeft een aantal beperkingen waar rekening mee moet worden gehouden. In een CLT-wand kun je bijvoorbeeld geen wandlamp realiseren, dat moet op een HSB-wand. Maar boringen in die wand gaan van onderaf hoogstens tot anderhalve meter. Die muurlampjes kunnen dus ook niet hoger hangen. Het fonteintje in het toilet moet eveneens op de HSB-wand worden gemonteerd, omdat de afvoer te dik is om in de CLT-wand te monteren. Dat zou te veel massa wegnemen, waardoor er onvoldoende brandscheiding is tussen de woningen.
‘Dat zijn ook de ‘spelregels’ die je meegeeft aan de kopers’, geeft Britt aan. Die kopers moeten sowieso rekening houden met hout. ‘Hout is een levend product. Dat betekent bijvoorbeeld dat er soms nog wat hars uit de wand komt. De een vindt dat prachtig, anderen vinden het vies. Ook kan het hout soms kraken en knappen als het gaat werken.’
Aan de andere kant wordt Britt soms verrast door hoe hout wordt gebruikt. Zo was ze onlangs in een schoolgebouw dat haar werkgever jaren geleden heeft gebouwd waarin ook CLT is verwerkt. ‘Daar hadden ze ontdekt dat je in het hout heel makkelijk punaises kunt steken. Die school was één groot prikbord!’ En een bewoner van PUUR had gevraagd of hij wat afvalhout kon krijgen. ‘Daar had hij zelf een kinderbedje van gemaakt, van hetzelfde hout als waar het huis van is gemaakt. Dat zag er heel mooi uit.’ Britt geniet zichtbaar als ze dit vertelt.
Een andere denkwijze
Dit is nog maar het topje van de ijsberg aan dingen die Britt Wezendonk heeft geleerd over houtbouw. Ze kan er dan ook uren over praten en ze deelt haar ervaringen graag. Omdat Giesbers na PUUR Wonen de smaak te pakken heeft en meer in hout gaat bouwen, is er binnen het bedrijf een kennisgroep over houtbouw ontstaan. Steeds als ze nieuwe inzichten krijgen, delen ze die met elkaar. ‘Op deze manier kunnen we zoveel mogelijk kennis verzamelen voor volgende projecten in CLT.’
Dat is hard nodig, vindt Britt, omdat het denken over bouwen helemaal op beton is gericht. ‘Betonbouw is een helemaal uitgekauwd bouwproces. Houtbouw is nieuw voor veel mensen binnen en buiten ons bedrijf. Het biedt veel kansen, maar het is vooral een heel andere denkwijze. Je moet mee in de flexibiliteit.’
Verder met houtbouw
Britt Wezendonk is na PUUR Wonen ook nog lang niet klaar met hout. ‘Giesbers geeft mij alle ruimte en vrijheid om mezelf te ontwikkelen op meerdere gebieden waar mijn interesses liggen’, zegt ze. ‘Je ziet ook dat steeds meer collega’s geïnteresseerd raken in circulair bouwen. Op verschillende vlakken creëren we bewustwording en draagvlak binnen Giesbers om te kunnen anticiperen op een circulaire bouw.’
Want meer bouwen met oneindig beschikbare materialen als is hard nodig, vindt Britt, omdat de meeste projecten nog steeds met traditionele materialen worden gebouwd. Bouwen in hout is niet kiezen voor de gemakkelijkste weg. Maar wel één die we met elkaar moeten bewandelen en ontdekken. Voor een gezondere toekomst voor volgende generaties.’
Ondertussen is Britt alweer betrokken bij een volgend project in houtbouw; KC Meerdijk. Een nieuw schoolgebouw in Waalwijk op de plek van de oude school waarvan de draagconstructie een combinatie wordt van houtskeletbouw, duurzaam kruislaaghout, hoogwaardige gelamineerd fineerhout en gelamineerde liggers voor de dakspanten.
